انتخاب کتاب کودک و نوجوان کاری بسیار دقیق است که نیاز به دقت و صرف وقت بسیار دارد و مهمتر از همه بدون شناخت کافی از کودک و موضوع کتاب، انجام آن غیرممکن است.

به همین دلیل بهتر است گروهی از افراد متخصص و متبحر این انتخاب را انجام دهند و نتیجه تجسس و مطالعه خود را در اختیار علاقه مندان بخصوص مربیان و کتابداران و والدینها بگذارند.

معیارهای ارزشیابی و انتخاب کتاب کودک :

۱. طرح معیار اولیه انتخاب کتاب کودک

آنچه در انتخاب هر کتاب در درجه اول اهمیت قرار دارد، «طرح» کتاب است، و منظور از طرح، نقشه محتوای کتاب است که ساخت منطقی آن را نشان می دهد. برای مثال طرح یک کتاب داستان نشان می دهد که چه اتفاقاتی در آن داستان رخ داده و چه مشخصاتی دارند.

در ادبیات کودکان، داستان باید بیش از اینکه جنبه توصیفی داشته باشد یا بازیگران آن خویشتن نگر و خودمحور باشند از اعمال و حوادث تشکیل شود. زیرا کودکان، به ویژه خردسالان، حادثه جو می شوند و داستانی را دوست دارند که در آن، حوادث رخ می دهد. 

۲. محتوای مناسب عاملی مهم در انتخاب کتاب کودک

چگونگی موضوع و مطالب یا محتوای کتاب در خواندن و ارضاء نیازهای خواننده، بسیار اهمیت دارد. برای مثال  داستان باید طوری باشد که به گفتن و خواندنش بیارزد.

به طور کلی کتابهای کودکان باید دارای محتوا یا مطالبی باشد که راه درست و زندگی سالم را به خوانندگانش بیاموزد و با تجارب دوران کودکی هماهنگ باشد. تهیه و تنظیم این نوع کتاب نیز وقتی ممکن است که نویسنده اش ویژگیهای سنی دوران کودکی را خوب بشناسد.

۳. موضوع یا منظور در کتاب کودک

هدف یا منظور کتاب کودکان باید از قبیل، دوست داشتن حیوانات، پذیرفتن خود و دیگران، فعالیت و ادامه آن با وجود سختیها و دشواریها، پیروزی و غلبه بر ترس، نفرت و وحشت از جنگ، امیدواری به زندگی، لذت بردن از عدالت و درستکاری و … باشد.

موضوع یا منظور کتاب نباید مبهم و پیچیده باشد، خواننده باید از کتاب لذت ببرد و احساس تحمیل نکند. کودک از خواندن کتابی که، مستقیماً جنبه آموزشی و وعظ دارد، بیزار است.

۴. شخصیت هنری واقعی و زنده در کتاب کودک

تصویر اشخاص یا حیوانات در کتابهای کودکان باید واقعی و زنده نما باشد تا موضوع و محتوای کتاب را برای خواننده، زنده کند. نویسنده کتاب داستان باید بکوشد که شخصیتهای داستان را برای کودکان زنده کند، و این شخصیتها دائماً در تغییر باشند و به سوی تکامل بروند.

۵. سبک نگارش متناسب کتاب کودک

سبک یا شیوه نگارش هر کتاب، نشانگر روش نگارنده اش است و جنبه فردی دارد. سبک نویسندگی خوب، به طرح، موضوع و بازیگران بستگی دارد. کودکان، در داستانهای خود، عمل و فعالیت را دوست می دارند و سبکی را ترجیح می دهند که حاکی از جنب و جوش باشد.

۶. قطع معیاری موثر در انتخاب کتاب 

 کودک، کتابی را که زیبا و خوشایند باشد، انتخاب میکند.

قطع کتاب باید با عواملی مانند خصوصیات خواننده، موضوع و صفحه آرایی، کاغذ موجود در بازار، و … بستگی دارد. توجه به قطع کاغذ موجود در پایین آوردن قیمت کتاب، بسیار مؤثر خواهد بود. 

کتابهای کودکان باید با حروف درشت چاپ شوند و در انتخاب خط یا نوع حروف کتاب باید به موضوع آن و توانایی خواندن کودکان توجه شود.

۷. کاغذ و جلد و صحافی

نوع کاغذ کتاب، شکل و کیفیت جلد و چگونگی صحافی آن در جذاب و جالب بودنکتابهای کودکان، بسیار مؤثرند. کودکان کتابی را بیشتر دوست دارند و راحت تر می خوانند که کاغذ آن زبر و مات باشد، تا نور منعکس نشود.

جلد کتاب کودکان هر چه بادوام تر باشد بهتر خواهد بود؛ مثلاً جلد مقوایی بهتر از جلدهای نازک است. صحافی کتابهای کودکان نیز باید به قدری محکم و بادوام باشد که در اثر بیشتر کار کردن در دست بچه ها پاره نشود و از بین نرود.

۸. قیمت معیاری مهم در انتخاب کتاب کودک

اکثر خانواده ها به زحمت می توانند هزینه های ضروری فرزندان خود را تأمین کنند و دیگر قدرت خرید مرتب کتاب برای خود و فرزندانشان ندارند، بنابراین، کتاب باید به ارزانترین قیمت در اختیار مردم گذاشته شود.

در صورت امکان مؤسسات خیریه یا عام المنفعه در کنار سایر کارهای خوب خود، در انتشار کتابهای سودمند برای کودکان و نوجوانان سرمایه گذاری کنند و یا دولتها، بر تعداد کتابخانه های عمومی ثابت و سیار در سطح کشور و مدارس بیفزایند.

نویسنده: دکتر علی اکبر شعاری نژاد