دنیای کودکان بسیار حساس  است و بر همین اساس باید با حساسیت بسیار کتاب‌ها و قصه‌ها برایشان انتخاب و ترجمه شود. در این مطلب معیارهای یک ترجمه خوب برای کودکان را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.

در ادامه چند مورد از معیارهای یک ترجمه خوب برای کودکان را با هم میخوانیم:

• ترجمه آثار کودک و نوجوان را شوخی نگیرید!

براساس آخرین گزارش آماری از کتاب های منتشر شده، که هر سال از سوی خانه کتاب ایران اعلام می شود؛ سال گذشته بیش از ۶۰۰۰ عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده که از این تعداد نزدیک به ۲۵۰۰ عنوان چاپ اول بوده اند.

۸۰۰ عنوان از کتاب های چاپ اول، کتاب های ترجمه ای در حوزه کودکان و نوجوانان هستند که اغلب مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته و به چاپ مجدد نیز رسیده اند. 

• مترجم باید فضای ذهنی را منتقل کند.

محبوبه نجف خانی، عضو شورای کتاب کودک و نوجوان درباره وضعیت ترجمه در ایران معتقد است: «ترجمه های بد اغلب از مترجمانی است که بدون شناخت از ادبیات کودک و نوجوان، به ترجمه آثار در این حوزه می پردازند.

متاسفانه یکی از مشکلات ترجمه در کشور ما این است که ترجمه آثار کودک و نوجوان آسان گرفته می شود. در حالی که ترجمه برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی، نوجوانان و بزرگسالان تفاوت هایی دارد. حتی ویراستار این کتاب ها نیز باید ادبیات این چهار گروه سنی را به خوبی بشناسد.»

• امانتداری و روانی ترجمه

مترجم آثار رولد دال در ایران، معیار های یک ترجمه خوب برای کودکان را اینگونه بیان می کند: «مترجم آثار کودکان و نوجوانان نیز مانند مترجم آثار بزرگسالان، باید دو اصل امانتداری و روانی ترجمه را رعایت کند اما در ترجمه کتاب های کودک و نوجوان اصل روان بودن ترجمه مهم تر است.

کودکان و نوجوانان نمی توانند مانند بزرگسالان با هدف خاصی کتاب را انتخاب کرده و منظور نویسنده و مترجم را با زحمت متوجه شوند. آنها کم حوصله هستند و اگر کتاب خوب با ترجمه روان در اختیار نداشته باشند؛ برای خواندن هر کتابی را انتخاب نمیکنند.»

• مشکل بازی های نهایی

نجف خانی، معتقد است: «یک مترجم خوب باید با ساختار زبان فارسی و زبان مبداء آشنا باشد، چون گاه در زبان انگلیسی جملات به گونه ای نوشته شده اند که ترجمه صرف آنها مخاطب را سردرگم می کند.

به طور مثال در ادبیات کودکان، بازی های زبانی زیاد است و مترجم نمی تواند ترجمه همان واژه های متن اصلی را بنویسد، بلکه می تواند از گنجینه لغات فارسی استفاده کرده و بازی زبانی جدیدی بیافریند.»

• انتخاب کلمات

کمال بهروزکیا مترجم کتاب های آلمانی با اشاره به این نکته که سهل انگاری در ترجمه به ادبیات فارسی لطمه می زند؛ می گوید: «لازم است، مترجم زبان و موضوع کتاب را بشناسد و بتواند آن را به خوبی به زبان مقصد منتقل کند.

یک مترجم موظف است در عین وفاداری به متن اصلی، واژه هایی را انتخاب کند که با آنها، فهم کتاب برای مخاطب آسانتر شود. از طرفی در ترجمه، علاوه بر انتخاب کلمات، ترکیب آنها در یک جمله نیز بسیار مهم است.

در حوزه کودک و نوجوان، مترجم باید واژه هایی که برای این گروه سنی قابل فهم است را بداند و بتواند آنها را در یک جمله، درست به کار برد.»

• ترجمه کار ساده ای نیست.

این مترجم درباره وضعیت فعلی ترجمه آثار کودکان و نوجوانان معتقد است: «تعداد کمی از مترجمان در کارشان دقت عمل دارند اما عده ای نیز بدون شناخت از اصول ترجمه و تنها پس از رفتن به چند کلاس زبان، کتاب های کودکان و نوجوانان را برای ترجمه انتخاب می کنند.»

شقایق قندهاری که کتاب های بسیاری را از زبان انگلیسی برای نوجوانان ترجمه کرده انتخاب درست کتاب را مقدمه یک ترجمه خوب توصیف کرده و می افزاید: «مترجم باید با توجه به فرهنگ و مسائل عرفی جامعه ایران، کتابی را برای ترجمه انتخاب کند.

انتخاب درست کتاب از ترجمه آن مهم تر است. مترجم باید محدودیت های واژگانی کودکان و نوجوانان را بداند و بتواند با استفاده از همین واژگان محدود، منظور نویسنده را به خوبی منتقل کند. گاه لازم است مترجم با تغییراتی در جملات اصلی، منظور نویسنده را شفاف تر به مخاطب برساند.»

• ترجمه لغت به لغت ممنوع

بهروز کیا مهم ترین مشکل آثار ترجمه شده برای کودکان و نوجوانان را ترجمه لغت به لغت می داند و می گوید: «برخی از مترجمان، کلمات یک جمله را ترجمه کرده و بدون هیچ خلاقیتی آنها را در کنار هم قرار می دهند. این ترجمه آن قدر بد است که جمله متن اصلی، برای مخاطب قابل تشخیص است.

اینگونه ترجمه کردن مانند آن است که انگلیسی را با ساختار زبان فارسی بنویسیم. متاسفانه ناشرانی هستند که در زمینه نشر اعتبار به دست آورده اند و می دانند که هر چه منتشر کنند، فروش می رود. این ناشران از اعتبارشان سوء استفاده کرده و چنین کتاب هایی را در اختیار مخاطبان قرار می دهند.

کتاب هایی که مخاطب را از کتاب خواندن دور می کند. در حالی که به ویژه در حوزه کودکان، مهم ترین کارکرد کتاب، لذت بردن است و ناشر یا مترجم با ارائه یک ترجمه ضعیف از کتاب می تواند لذت کتاب خواندن را در کودک از بین ببرد.»

• ناشران هم مقصرند.

به طور قطع توجه ناشران به انتشار کتاب های ترجمه بیشتر است، کتاب هایی که نیاز به تصویرگری ندارند و ناشر بدون پرداخت حقوق مولف، می تواند با هزینه کمی، آنها را به چاپ رسانده و از فروش شان نیز مطمئن باشد.

همین سهل انگاری باعث میشود که گاه کتاب های خوب دنیا به دست مترجمان تازه کاری بیفتد که با حق الزحمه کم، حاضرند کتاب را برای ناشر، ترجمه کنند، اما با توجه به مخاطب گسترده این کتاب ها، مترجم باید خود را بازنویس اثر نویسنده بداند.

در حقیقت مترجم با ترجمه یک اثر، کار خلاقانه ای انجام می دهد که چه بسا از نگارش کتاب سخت تر باشد. او موظف است علاوه بر رعایت اصولی که در بالا ذکر شد، منظور نویسنده و برداشت مخاطب را در نظر گرفته و مهم تر از همه اینکه در انتخاب و ترجمه کتاب به مسائل خاص فرهنگی نیز توجه داشته باشد.

رعایت این نکات در ترجمه آثار کودکان و نوجوانان دشوارتر است، زیرا مترجم در این حوزه باید کودکان و نوجوانان و ویژگی های روحی و روانی آنها را بشناسد و متناسب با نیازهای این گروه سنی، کتاب خوبی را با ترجمه مناسب ارائه دهد.